Study with the several resources on Docsity
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Community
Ask the community for help and clear up your study doubts
Discover the best universities in your country according to Docsity users
Free resources
Download our free guides on studying techniques, anxiety management strategies, and thesis advice from Docsity tutors
Isang Papel Pananaliksik tungkol sa Pang-abay ng Maguindanaon
Typology: Thesis
Limited-time offer
Uploaded on 09/14/2021
5
(3)1 document
1 / 40
This page cannot be seen from the preview
Don't miss anything!
On special offer
Isang Papel Pananaliksik na iniharap kay DANILYN T. ABINGOSA, PhD Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika Kolehiyo ng mga Sining at Agham Panlipunan MSU-Iligan Institute of Technology Bilang bahagi ng mga Pangangailangan sa FIL 166 Kalakaran at Tunguhin sa Pag-aaral ng Wika nina: Gandamra, Sohaima R. Mindalano, Princess Sittie Ainah M.
Abstract Ang pag-aaral ay ginawa upang malaman ang mga uri ng pang-abay sa wikang Maguindanaon. Ang layunin ng pag-aaral na ito ay alamin ang mga pang-abay na ginagamit sa Wikang Maguindanaon na sinasalita ng mga Tau sa Laya at Tau sa Ilud. Bukod pa dito ay malaman ang pagkakaiba sa mga pang-abay na ginagamit ng Tau sa Ilud at Tau sa Laya. Sa kabuuan, magiging instrumento ang pag-aaral na ito para mas maintindihan at malaman ang mga pang-abay sa wikang Maguindanaon. Sinikap na sagutin ang mga tanong na sumusunod: (1) Anu-ano ang mga pangabay sa wikang Maguindanaon? (2) Ano ang pagkakaiba ng mga salitang pang-abay sa wikang Maguindanaon na ginagamit ng mga Tau sa Laya at Tau sa Ilud? (3) Paano nagkaiba ang pagbigkas ng mga salita ng mga Tau sa Laya at Tau sa Ilud? Ipinagkumpara ang pagkakaiba ng pang-abay sa wikang Maguindanaon na ginagamit ng dalawang pangkat sa pamamagitan ng bertwal na interbyu. Lumabas sa pag-aaral na may pagkakaiba ang mga salita at parirala sa iilang uri ng pang-abay at may pagkakapareho din ito, napansin din ng mga mananaliksik ang pagkakaiba sa kanilang pagbigkas ng mga salita, at may kakaibang accent ang dalawang pangkat.
pang-abay o adverb ang pokus sa pag aaral na ito at ang pang-abay ay istruktural na pagbibigay-kahulugan, ang pang-abay ay nakilala dahil sa kasama ito ng isang pandiwa, pang-uri o isa pang pang-abay na bumubuo ng parirala. Sa pansemantikang pagbibigay kahulugan, ito ay nagbibigay-turing sa pandiwa, pang-uri o sa iba pang pang-abay. Ang mga pang-abay ay nahahati sa dalawang pangunahing pangkat, una ay ang mga katagang pang-abay o ingklitik, pangalawa ay ang mga pang-abay na binubuo ng salita o parirala at maaaring ilipat ng posisyon sa pangungusap. Marami ang uri ng mga pang abay, at ito ay ang mga sumusunod; pang-abay na pamanahon, pang-abay na panlunan, pang-abay na pamaraan, pang-abay na pang-agam, pang-abay na kundisyunal, pang-abay na panang-ayon, pang-abay na pananggi, pang-abay na panggaano o pampanukat, pang-abay na kusatibo, pang-abay na benepaktibo, pang -abay na pankaukulan. Ayon rin kay Schachter at Otanes (1972) ang isang pangunahing pangungusap ay maaaring magsama, bilang karagdagan sa panaguri at sa paksa, isa o higit pang mga pang-abay. Hindi tulad ng panaguri at ng paksa mismo, ang mga pang-abay ay mga opsyonal na bahagi ng pangunahing mga pangungusap. Iyon ay, walang pangunahing pangungusap na hindi kumpleto para sa kakulangan ng isang pang-abay, o ang pagtanggal ng isang pang-abay na nagpapahiwatig ng pagkawala nito. 1.1 Layunin ng Pag-aaral Ang layunin ng pag-aaral na ito ay alamin ang mga pang-abay na ginagamit sa Wikang Maguindanaon na sinasalita ng mga Tau sa Laya at Tau sa Ilud. Nilalayon din nitong malaman ang pagkakaiba sa mga pang-abay na ginagamit ng Tau sa Ilud at Tau sa Laya. 1.2 Saklaw ng Pag-aaral Ang saklaw ng pag-aaral na ito na talakayin ang mga pang-abay na ginagamit sa wikang Maguindanaon ng mga Tau sa Ilud at Tau sa laya.
1.3 Metodolohiya Inilalahad sa bahaging ito ang pamamaraang ginagamit sa pagsasagawa ng pag-aaral na ito. Ginamit sa pag-aaral na ito ang deskriptibong pamamaraan sa pananaliksik. Eliciting material na binubuo ng listahan ng mga pang-abay sa Filipino na nakabatay sa pag-aaral nina Santiago at Tiangco (1985) ang ginamit bilang instrumento sa pangangalap ng datos. 1.3.1 Lugar ng Pag-aaral Isinagawa ang pag-aaral na ito sa Barangay Nalkan, Munisipalidad ng Datu Blah Sinsuat, Maguindanao para sa Tau sa Ilud at sa Barangay Dalumangcob, Munisipalidad ng Sultan Kudarat (Nuling), Maguindanao para sa Tau sa Laya. 1.3.2 Informant Dalawang neytib ispiker ng wikang Maguindanaon ang ginagamit bilang informant sa pag-aaral na ito. Ang isang informant ay kabilang sa pangkat ng Tau sa Laya habang ang isa naman ay nabibilang sa pangkat ng Tau sa Ilud. 1.3.3 Pangongolekta ng Datos Isinagawa ang pag-aaral na ito sa pamamagitan ng personal na interbyu sa mga informant. Sa pamamagitan din ng Google Meet App ang ginamit na pamamaraan sa pangangalap ng datos. Kinolekta ang mga importanteng impormasyon na nanggaling sa dalawang native speaker ng wikang Maguindanao. 1.3.4 Analisis ng Datos Sa pag-aanalisa ng datos, inilatag ng mga mananaliksik ang mga datos sa bawat uri ng pang-abay sa pamamagitan ng paggawa ng teybol at pagbigay ng mga halimbawang pangungusap at ipinaghambing ng mga mananaliksik ang dalawang resulta na galing sa mga informants ng dalawang pangkat ng pag-aaral na ito. Ito ang paraan na ginawa ng mga mananaliksik upang malaman ang mga pang-abay ng wikang Maguindanaon na sinasalita ng dalawang pangkat, at ang kanilang pagkakaiba.
dan muna ‘muna’ pan pon ‘pa’ Halimbawa sa Tau sa Laya : gamit ng kasi o kasi (Tau sa Laya) Kuman man kasi sa madakel a ginataan i wata ka nambay kaped kasakit na tiyan Ag. Perf.-kain kasi GEN madaming ginataan NOM bata kaya Ag. Perf-sakit tiyan nito. ‘Kumain kasi ng madaming ginataan ang bata kaya sumakit tiyan nito.’ gamit ng kaya o basi (Tau sa Laya ) Makauma basi sa mapanay i mga taw anya Darating kaya nang maaga NOM mga panauhin? ‘Darating kaya nang maaga ang mga panauhin?’ gamit ng na o den (Tau sa Laya) Bamagumpong den lu sa barangay su mga kangudan sya sa lugar nami Naroon na OBL pulong NOM mga kasapi GEN barangay GEN mga kabataan OBL 1pl pook. ‘Naroon na sa pulong ang mga kasapi ng barangay ng mga kabataan sa aming pook’ gamit ng sana o sana (Tau sa Laya) Kalinyan sana na barangay captain nami na makapagitung kami sa mga bago a Galbekan Ninanais sana GEN 1pl punong barangay na mag-isip 1pl GEN mga bagong proyekto ‘Ninanais sana ng aming punong barangay na mag-isip kami ng mga bagong proyekto’ gamit ng daw/raw o kun (Tau sa Laya) Di pegkyug su kadakelan sa lekanin a katigan kagina madakel kun i kulta a nisisita Tinutulan daw GEN karamihan NOM kanyang mungkahi Sapagkat marami raw NOM salaping kakailanganin. ‘Tinutulan daw ng karamihan ang kanyang mungkahi sapagkat marami raw ang salaping
kakailanganin’ gamit ng din/rin o bun (Tau sa Laya) Uged na bagitungen bun i ikadwa nin a katigan sa makapatindeg silan sa kooperatiba mana sa kaped a dalpa Ngunit isinaalang-alang din NOM kanyang ikalawang mungkahi na Ag. Cont-tayo rin 3pl GEN kooperatiba na tulad OBL ibang pook ‘Ngunit isinaalang-alang din ang kanyang ikalawang mungkahi na magtayo rin sila ng kooperatiba na tulad sa ibang pook’ gamit ng naman o dimenem (Tau sa Laya) Dimenem manggula i silan pan i mubay sa lekitaw Alangan naman yata na 3pl pa ang Ag.Perf-lapit OBL atin ‘Alangan naman yata na sila pa ang lumapit sa atin’ gamit ng pala o besen (Tau sa Laya) Gatawan besen ni ina i nanggula a di mapya Alam pala GEN kanyang nanay NOM nangyaring sakuna ‘Alam pala ng kanyang nanay ang nangyaring sakuna’ gamit ng tuloy o makin (Tau sa Laya) Natagak makin su matuwa ka endu nin kombayan su guligaw sa pamilya nilan Naiwan tuloy NOM matanda upang ayusin NOM Ag.Perf-unti gusot OBL kanilang pamilya ‘Naiwan tuloy ang matanda upang ayusin ang kaunting gusot sa kanilang pamilya’ gamit ng nga o kun (Tau sa Laya) Belu kun sa palaw su mangagawid ka endu nin madadu su bamulan nin Ag.Imp-punta nga OBL bukid NOM magsasaka para araruhin na NOM kanyang linang ‘Pupunta nga sa bukid ang magsasaka para araruhin na ang kanyang linang’ gamit ng lamang/lang o mun (Tau sa Laya)
Naroon na OBL pulong NOM mga kasapi GEN barangay GEN mga kabataan OBL aming pook ‘Naroon na sa pulong ang mga kasapi ng barangay ng mga kabataan sa aming pook’ gamit ng sana o sana (Tau sa Ilud) Nya kyug sana na barangay kapitan na magitung kami sa bago ah proyekto Ninanais sana GEN aming puno GEN barangay na mag-isip 1pl GEN mga bagong proyekto ‘Ninanais sana ng aming puno ng barangay na mag-isip ng mga bagong proyekto’ gamit ng daw/raw o kun (Tau sa Ilud) Danilan kyugi nu kadakelan su opinyun nin kun ka madakel e magamit a kuta Tinutulan daw GEN karamihan NOM kanyang mungkahi sapagkat marami raw NOM salaping kakailanganin ‘Tinutulan daw ng karamihan ang kanyang mungkahi sapagkat marami raw ang salaping kakailanganin’ gamit ng din/rin o din (Tau sa Ilud) Uged pinagitungan din nilan e ika dwa a opinyun na mapatindig silan sa kooperatiba mana sa kaped a dalpa Ngunit isinaalang-alang din NOM kanyang ikalawang mungkahi na magtayo rin sila GEN kooperatiba na tulad OBL ibang pook ‘Ngunit isinaalang-alang din ang kanyang ikalawang mungkahi na magtayo rin sila ng kooperatiba na tulad sa ibang pook’ gamit ng naman o menim (Tau sa Ilud) Alangan menim silan pan e mubay sa lekitaw Alangan naman yata na 3pl pa NOM lumapit OBL atin ‘Alangan naman yata na sila pa ang lumapit sa atin’ gamit ng pala o besen (Tau sa Ilud) Katawan besen ni ina nin e gangula anya di mapia
Alam pala GEN kanyang nanay NOM nangyaring sakuna ‘Alam pala ng kanyang nanay ang nangyaring sakuna’ g amit ng tuloy o makin (Tau sa Ilud) Natagak makin su matuwa para bagayus sa pedu nilan a problema sa pamilya Naiway tuloy NOM matanda upang ayusin NOM kaunting gusot OBL kanilang pamilya ‘Naiwan tuloy ang matanda upang ayusin ang kaunting gusot sa kanilang pamilya’ gamit ng nga o din (Tau sa Ilud) Bagangay din sa palaw su bamenggalbek sa lupa para bendadu sa lupa nilan Pupunta nga OBL bukid NOM magsasaka para araruhin na NOM kanyang linang ‘Pupunta nga sa bukid ang magsasaka para araruhin na ang kanyang linang’ gamit ng lamang/lang o mun (Tau sa Ilud) Dakade mun dalu sa lekami ngu sekay makadtabang salekaw Hindi ka man lang nagpasabi OBL amin at nang kami ay nakadamay OBL 2pl ‘Hindi ka man lang nagpasabi sa amin at nang kami ay nakadamay sa inyo’ gamit ng man o man (Tau sa Ilud) Minawa silan man na mapya e ganggiginawa Ag.Perf-alis man 3pl ay panatag NOM kanilang kalooban ‘Umalis man silay ay panatag ang kanilang kalooban’ gamit ng muna o dan (Tau sa Ilud) Kiman dan silan bago minawa Ag.Perf-kain muna 3pl bago Ag.Perf-alis ‘Kumain muna sila bago umalis’ gamit ng pa o pan (Tau sa Ilud) Bangangapa pan sekanin sampay saguna
(2) Pang-abay na panlunan (3) Pang-abay na pamaraan (4) Pang-abay na pang-agam (5) Pang-abay na kundisyunal (6) Pang-abay na panang-ayon (7) Pang-abay na pananggi (8) Pang-abay na panggaano o pampanukat (9) Pang-abay na kusatibo (10) Pang-abay na benepaktibo (11) Pang -abay na pankaukulan Ang mga Pang-abay na Pamanahon sa Wikang Maguindanaon : Teybol 2: Mga Pang-abay na Pamanahon (yaong may pananda) Wikang Maguindanaon (Tau sa Ilud) Wikang Maguindanaon (Tau sa Laya) namba nang ‘ nang’ sa sa ‘sa’ kano kanu ‘noong’ upaman umingka ‘kung’ minka umengka ‘kapag’ uman uman ‘tuwing’ muna nu ebpun ‘buhat’ ebpun ebpun ‘mula’ ganat ebpunan ‘umpisa’
sampay taman ‘hanggang’ Halimbawa sa Tau sa Laya: Gamit ng nang o nang (Tau sa Laya): Nisisita ba i lumudep ka umanggay Kailangan ka ba Ag.Imp-pasok nang araw-araw ‘Kailangan ka ba pumasok nang araw-araw’ Gamit ng sa o sa (Tau sa Laya): Gapangingarap tanu lu sa magabi dikena sa malamag Inaasahan tayo roon OBL gabi, hindi OBL umaga ‘Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa umaga’ Gamit ng noong o kanu (Tau sa Laya): Kanu isnin sekanin minebpun sa bagu nin a gelbekan Noong lunes 3sg Nagsimula OBL kanyang bagong trabaho ‘Noong Lunes siya nagsimula sa kanyang bagong trabaho.’ Gamit ng kung o umengka (Tau sa Laya): Umengka sa sapto sekanin bagangay sa probinsya Kung araw GEN sabado 3sg Nagtutungo OBL lalawigan ‘Kung araw ng sabado siya nagtutungo sa lalawigan’ Gamit ng tuwing o uman (Tau sa Laya): Uman den pasko na bamagilaya silan na ebpapagalya Tuwing pasko ay Nagtitipon-tipon 3p1GEN mag anak ‘Tuwing pasko ay nagtitipon-tipon silang mag anak.’ Gamit ng buhat o ebpun (Tau sa Laya): Ebpun kanu i isa antu a gay na nadsusuliman ku den i dikena mapya I ginawa nin
Gamit ng kung o umengka (Tau sa Ilud) : Umengka mapita na saptu sekanin bagangay sa Baryo Kung araw GEN sabado 3sg Nagtutungo OBL lalawigan ‘Kung araw ng sabado siya nagtutungo sa lalawigan’ Gamit ng tuwing o uman (Tau sa Ilud): Uman pasko e kabedtimo-timo nilan Tuwing pasko ay Nagtitipon-tipon 3p1GEN mag anak ‘Tuwing pasko ay nagtitipon-tipon silang mag anak.’ Gamit ng buhat o muna nu (Tau sa Ilud): Muna nu ikaduwagay nasagipa kun e di din gapiya e ginawa nin Buhat kamakalawa’y napansin kong lagi 3sgGEN matamlay ‘Buhat kamakalawa’y napansin kong lagi siyang matamlay’ Gamit ng umpisa o ganat (Tau sa Ilud): Ganat amag sya ka din tumpa salekami Umpisa bukas ay dito ka na manunuluyan OBL 1pl ‘Umpisa bukas ay dito ka na manunuluyan sa amin.’ Gamit ng hanggang o sampay (Tau sa Ilud): Sa sampaloc kami bedtumpa sampay saguna OBL sampaloc 1pl Ag.Imp-tirahan hanggang ngayon ‘Sa Sampaloc kami naninirahan hanggang ngayon’ Teybol 3: Mga Pang-abay na Pamanahon (walang pananda) Wikang Maguindanaon (Tau sa Ilud) Wikang Maguindanaon (Tau sa Laya) Glossing kagay kagay ‘kahapon’
kagina kagina ‘kanina’ saguna saguna ‘ngayon’ amay namay ‘mamaya’ namag amag ‘bukas’ dikapan tempan ‘sandali’ Halimbawa sa Tau sa Laya: Gamit ng kahapon o kagay (Tau sa Laya): Napasad kagay i galbekan nilan Natapos kahapon NOM gawain 3pl ‘Natapos kahapon ang gawain nila’ Gamit ng kanina o kagina (Tau sa Laya): Nelay ko si Nene kagina Per.Perf-kita 1sg NOM nene kanina ‘Nakita ko si Nene kanina’ Gamit ng ngayon o saguna (Tau sa Laya): Nasisita ko saguna i notebook a sinembayan nengka Kailangan 1sg ngayon NOM notebook na hiniram mo ‘Kailangan ko ngayon ang notebook na hiniram mo.’ Gamit ng mamaya o namay (Tau sa Laya): Namay ko pan makenggay su notebook nengka Mamaya 1sg ibibigay yung notebook mo. ‘Mamaya ko ibibigay yung notebook mo’
Gamit ng bukas o namag (Tau sa Ilud): Namag magabi bagebpun kami di bangiluto kani ina ko Bukas GEN gabi ay magsisimula na 1pl Ben.Cont-luto GEN nanay 1sg ‘Bukas ng gabi ay magsisimula na kami magluluto ng nanay ko.’ Gamit ng sandali o dikapan (Tau sa Ilud): Dikapan, ka daku katuntayi e mestra Sandali, hindi 1sg naiintindihan NOM guro ‘Sandali, hindi ko naiintindihan ang guro. Teybol 4: Mga Pang-abay na Pamanahon na nagsasaad ng dalas ng pagganap sa kilos. umanggay umanggay ‘araw-araw’ oras-oras istidi ‘oras-oras’ Umanlagun/ lagun-lagunan Uman lagun/ Ulan-ulan ‘taun-taon’ Halimbawa sa Tau sa Laya : Gamit ng araw-araw o umanggay (Tau sa Laya): Umanggay ko bangapan i tawag nengka Araw-araw kong hinihintay NOM tawag mo ‘Araw-araw kong hinihintay ang tawag mo’ Gamit ng oras-oras o istidi (Tau sa Laya): Istidi ko bagilen su wata a manot Oras-oras kong Per.Imp-tignan NOM sanggol ‘Oras-oras kong tinitingnan ang sanggol’
Gamit ng taun-taon o uman lagun (Tau sa Laya): Uman lagun tanu pedtekon su tuwa nu Taun-taon natin binibisita NOM inyong lola ‘Taun-taon natin binibisita ang inyong Lola.’ Halimbawa sa Tau sa Ilud: Gamit ng araw-araw o umanggay (Tau sa Ilud): Umanggay ko bangapan e tawag nengka Araw-araw kong hinihintay NOM tawag mo ‘Araw-araw kong hinihintay ang tawag mo’ Gamit ng oras-oras o oras-oras (Tau sa Ilud): Oras oras kun bagilen e wata Oras-oras kong Per.Imp-tignan NOM sanggol ‘Oras-oras kong tinitingnan ang sanggol’ Gamit ng taun-taon o uman lagun (Tau sa Ilud): Uman lagun taw bisitan e lola nu Taun-taon natin binibisita NOM inyong lola ‘Taun-taon natin binibisita ang inyong Lola.’ Ang mga Pang-abay na Panlunan sa Wikang Maguindanaon:
