Study with the several resources on Docsity
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Prepare for your exams
Study with the several resources on Docsity
Earn points to download
Earn points by helping other students or get them with a premium plan
Community
Ask the community for help and clear up your study doubts
Discover the best universities in your country according to Docsity users
Free resources
Download our free guides on studying techniques, anxiety management strategies, and thesis advice from Docsity tutors
Makikita ang paghahambing ng mga Ponemang Segmental na bumubuo sa wikang Cebuano-Bukidnon at Filipino. Ipinapakita kung saan sila nagkakapareho at nagkakaiba.
Typology: Study Guides, Projects, Research
Limited-time offer
Uploaded on 10/12/2020
4.5
(2)1 document
1 / 28
This page cannot be seen from the preview
Don't miss anything!
On special offer
Isang Papel Pananaliksik na Iniharap kay DANILYN T. ABINGOSA, MA Departamento ng Filipino at Ibang mga Wika Kolehiyo ng mga Sining at Agham Panlipunan MSU-Iligan Institute of Technology Bilang bahagi ng mga Pangangailangan sa FIL 169 Ponolohiya at Morpolohiya ng Wikang Filipino ni JANNA MAE O. JAMIN Oktubre 07, 2020
1.0 Introduksyon Ang Pilipinas ay kabilang sa multilinggwal na lipunan dahil maraming wika ang ginagamit dito at dahil rin sa malaking impluwensiya ng ibang bansa sa ating wika at komunikasyon. Isa rin sa mga dahilan ay ang pagiging watak-watak na kapuluan na naging sanhi upang magkaroon ng varayti ng wika na tinatawag na mga dayalekto. Sa kabuuan may 175 na wika mayroon ang Pilipinas at mula sa bilang na ito may walong (8) pangunahing wika ang ginagamit sa bansa ito ay ang Bikol, Cebuano, Hiligaynon, Ilocano, Kapampangan, Pangasinan, Tagalog at Waray at dahil sa dami ng wika at dayalekto ng bansa ay gumawa ang KWF ng batas na nagsasaad na ang Filipino ang magiging opisyal na wika ng Pilipinas na nakasaad sa Saligang Batas ng 1973 “Ang Batasang Pambansa ay dapat magsagawa ng mga hakbang tungo sa paglinang at pormal na adapsiyon ng wikang pambansa na tatawaging Filipino”. Ayon naman sa Kasalukuyang Konstitusyon (Konstitusyon ng 1987, Artikulo XIV. Seksyon 6 & 7). “Ang Wikang Pambansa ng Pilipinas ay Filipino, samantalang nalilinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika. Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo anng mga wikang Opisyal ng Pilipinas ay Filipino at hangga’t walang ibang itinatadhana ang batas, Ingles”. May isang pambansang wika na ginagamit ng bawat Pilipino bilang pambansang Linggwa Franca at ito ay ang Filipino. Ayon sa KWF, ang wikang Filipino ay "ang katutubong wika, pasalita at pasulat, sa kalakhang Maynila ang Pambansang Punong Rehiyon, at sa iba pang sentrong urban sa arkipelago, na ginagamit bilang wika ng komunikasyon ng mga etnikong grupo." Katulad ng iba pang wikang buhay, ang Filipino ay dumaan sa proseso ng paglinang sa pamamagitan
Ang mga datos na ginamit sa pag-aaral na ito ay kinalap sa pamamagitan ng interbyu. Ginamit na instrumento ang eleciting material na binubuo ng 150 na salita na batay sa listahan ng mga salita ni Swadesh. 1.2.2 Informant Ang informant ay isang babaeng native speaker sa probinsya ng Bukidnon partikular na sa Munisipalidad ng Baungon. Siya ay dalawampu’t dalawang taong gulang at nagtapos sa kursong BSSE-Major in English taong 2018 sa Bukidnon State University.
2. 0 Presentasyon at Analisis ng Datos Ang bahaging ito ay naglalahad ng resulta sa pag-aaral na naaayon sa nilahad na layunin. 2.1 Ponemang Segmental ng Cebuano-Bukidnon at Filipino 2.1.1 Mga Konsonant Ang ponemang segmental ay isang makabuluhang tunog na binubuo ng mga katinig at patinig. Ang konsonant o katinig ay may punto ng artikulasyon at paraan ng artikulasyon. Kung tatalakayin ang punto ng artikulasyon ito ay naglalarawan kung saang bahagi ng ating bibig nagaganap ang saglit na pagpigil sa paglabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig. Binubuo ito ng anim na punto. Ang baylebyal ay ang tunog gamit ang dalawang labi o ang ibaba ng labi ay dumidikit sa itaas na labi. Ang mga dental ay tinatamaan ng tip o bleyd ng dila ang likod ng mga ngipin sa itaas. Ang Alvyolar ay kung tinatamaan ng tip o bleyd ng dila ang alvyolar-rij. Ang alvyopalatal naman ay kapag inaakyat ang tip o di kaya ang bleyd ng dila. Ang velar ay ang ibabaw ng punong dila ay dumidikit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala. At ang glottal ay ang babagtingang tinig na nagdidikit at hinaharang ang presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o pasutsot na tunog.
Ang paraan ng artikulasyon naman ay inilalarawan kung papaano ang mga sangkap sa pagsasalita ay gumagana at kung paanong ang ating hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig. Binubuo ito ng anim na paraan. Ang pasara o stap ay dito ang daanan ng hangin ay harang na harang. Ang pailong ay dumadaloy ang hangin sa neysal-kaviti kapag nakababa ang velum at pinapalabas ang hangin sa ilong. Ang Frikativ o pasutsot ang hanging lumalabas ay nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila at ngalangala o kaya’y mga babagtingang pantinig. Ang afrikeyt ay may pagpigil ng hangin at simula tulad ng mga stap at sinusundan kaagad ng pagbibitiw nito tulad ng mga frikativ. Ang likwid naman ay nabibilang sa kontinuwant na hindi sapat ang obstraksyon ng daloy ng hangin sa bibig para magkaroon ng friksyon at ang malapatinig o glayd dito’y nagkakaroon ng galaw mula sa isang pusisyon ng labi o dila patungo sa ibang pusisyon. Makikita sa mga sumusunod na talahanayan ang mga ponemang segmental sa Cebuano-Bukidnon at Filipino. Talahanayan 2.1 Konsonant ng Cebuano-Bukidnon PARAAN NG ARTIKULAS YON
Baylebyal Dental Alvyolar Alvyopalat -al Velar Glotal Stap vl. vd. p b t d k g
Fricativ s h Afrikeyt vl. tʃ (ch/ty/ts)
2.1.1.1.1 Baylebyal 2.1.1.1.1.1 /b/: voys baylebyal stap Unahan /‘ b a’ba/ ‘labi; mouth’ Gitna /Ɂa b ’ri / ‘ bukas; open’ Huli / ku’lo b / ‘nakadapa; lying face down’ 2.1.1.1.1.2 /p/: voysles baylebyal stap Unahan /p ami’nawa/ ‘pakinggan; listen’ Gitna /pay’ p ay/ ‘pamaypay; fan’ Huli /ʔa’to p / ‘bubong; roof’ 2.1.1.1.2 Dental Ang mga dental ay tinatamaan ng tip o bleyd ng dila ang likod ng mga ngipin sa itaas. Sa Cebuano-Bukidnon ang /t/ lamang ang tunog na ginagamit ang punto ng artikulasyon na ito. 2.1.1.1.2.1 /t/: voysles dental stap Unahan /’ t abaŋ/ /tulong; help’ Gitna /’pag t a’roŋ/ ‘umayos, recondition’ Huli
/ ʔu’to t / ‘umutot; fart’ 2.1.1.1.3 Velar 2.1.1.1.3.1 /g/: voys velar stap Unahan / g ali’bog/ ‘nalilito; confused’ Gitna /du’ g o/ ‘dugo, blood’ Huli /bi’ko g / ‘manhid, muscle spasm’ 2.1.1.1.3.2 /k/: voysles velar stap Unahan / k a’tol/ ‘makati; itchy’ Gitna /’ʔa k o/ ‘akin; mine’ Huli /ʔab’ti k / ‘alerto; alert’ 2.1.1.1.4 Glottal Ang glottal ay ang babagtingang tinig na nagdidikit o naglalapit at hinaharang ang presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o pasutsot na tunog. Lumilitaw ito sa lahat ng bahagi sa mga salita. 2.1.1.1.4.1 /ʔ/: Voysles glottal stop Unahan /’ʔ utan / ‘ gulay; vegetables’ Gitna / ’ma ʔ ajo/ ‘mabuti; good’
Unahan /’ ŋ ipon/ ‘ngipin; teeth’ Gitna /mu’li ŋ’ kod ‘umupo; to sit’ Huli /’kasi ŋ -‘kasi ŋ / ‘puso; heart’ 2.1.1.3 Trill Sa Cebuano-Bukidnon ang tunog na /r/ ay nabibilang sa isang trill. Kung saan nag-vavaybreyt ang tip ng dila sa may alvyolar-rij kung binibigkas ang tunog na ito. Maaring makita ito sa unahan at gitnang bahagi ng salita. May mga salita din na ang [r] ay isang allophone lamang ng fonim na /d/. 2.1.1.3.1 Alvyolar 2.1.1.3.1.1 /r/: voys alvyolar trill Unahan / r a’son/ ‘dahilan; reason’ Gitna /di’ r i/ ‘dito; here’ 2.1.1.3.1.1 [r] bilang allophone ng /d/ /hawi’ d i/ - [hawi’ r i] ‘hawakan; to hold’ 2.1.1.4 Mga Frikativ Ang Frikativ o pasutsot ang hanging lumalabas ay nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila at ngalangala o kaya’y mga babagitang pantinig. Sa Cebuano-
Bukidnon binubuo ito ng dalawang tunog at maaring makita sa anumang posisyon ng salita. 2.1.1.4.1.1 /s/: voysles alvyolar frikativ Unahan /’ s agbot/ ‘damo; grass’ Gitna /pi’ s i/ ‘lubid; rope’ Huli /’hami s / ‘makinis; smooth’ 2.1.1.4.2 Glottal 2.1.1.4.2.1 /h/: voysles glottal frikativ Unahan / h a’ʔit/ ‘matalim; sharp’ Gitna /mu’ h ig’da/ ‘humiga; lie down’ Huli /ʔu’sa h / ‘isa; one’ 2.1.1.5 Afrikeyt May dalawang afrikeyt ang Cebuano-Bukidnon na /tʃ/ at /ʤ/ at makikita lamang ang mga ito sa unahan na bahagi ng salita. 2.1.1.5.1 /ʤ/: voys alvyopalatal afrikeyt Unahan /ʤ is/ ‘sampu; ten’
/ʔar ’j at/ ‘malandi; flirt’ Huli /ga’ʔawa j / ‘mag-away; fight’ Talahanayan 2.2 Fonetik-chart ng mga Katinig ng Filipino PARAAN NG ARTIKULAS YON
Baylebyal Dental Alvyola r Alvyopalatal Velar Glotal Stap vl. vd. p b t d k g
Fricativ vl. vd. f v s z ʒ (ʃ) (^) h Afrikeyt vl. vd. t͡ʃ (ch/ty/ts) d͡ʒ (j/dy) Pailong/Neysal vd. m n ñ (ɲ) ŋ (ng) Likwid Lateral Trill l r Malapatinig vd. w y(j)
Makikita sa talahanayan 2.2 na ang wikang Filipino ay binubuo ng 16 katinig na (p, b, t, d, k, g, h, m, n, ng, l, r, y, w, s, at ʔ) ngunit mapapansin na may nadagdag na katinig na /ʧ/, /ʤ/,/f/,/v/,/z/, /ñ/, /ʃ/ kaya naging 23 katinig ang makikita sa tsart at dahil ito sa mga hiram na salitang galing sa Kastila at wikang Ingles na siyang ginagamit na natin sa pagbubuo ng salita. Ang mga halimbawa ng ponemang segmental na makikita sa wikang Filipino ay ang mga sumusunod: 2.2.1.1 Mga Stap Binubuo ng pitong stap ang Filipino at makikita ang mga ito sa unahan, gitna at hulihang posisyon ng salita. 2.2.1.1.1 Bilabyal 2.2.1.1.1.1 /b/: voys baylebyal stap Unahan /b a’haj/ ‘house’ Gitna /’ʔu b as/ ‘grapes Huli /dib’di b / ‘chest’ 2.2.1.1.1.2 /p/: voysles baylebyal stap Unahan /’p lato/ ‘plate’ Gitna / ’ʔa p at/ ‘four’ Huli /’ ʔula p / ‘sky’
/’tubi g / ‘water/ 2.2.1.1.3.2 /k/: voysles velar stap Unahan / ’ k apa’tid/ ‘siblings’ Gitna /’ʔa k in/ ‘mine’ Huli /’ʔuta k / ‘brain’ 2.2.1.1.4 Glottal Ang glottal ay ang babagtingang tinig na nagdidikit o naglalapit at hinaharang ang presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o pasutsot na tunog. Sa wikang Filipino ay makikita ito sa lahat ng bahagi sa mga salita. 2.2.1.1.4.1 /Ɂ/: voysles glottal stap Unahan /’ ʔ ahas/ ‘snake’ Gitna /pa ʔ a / ‘feet’ Huli /ba’ti ʔ / ‘greet’ 2.2.1.2 Mga Neysal Binubuo ng tatlong neysal ang Filipino na /m/, /n/ at /ŋ/. Makikita ang tunog na ito sa inisyal, gitna at hulihang posisyon ng salita.
2.2.1.2.1 Baylebyal 2.2.1.2.1.1 /m/: voys baylebyal neysal Unahan / m ala’ki/ ‘big’ Gitna /ʔa m i’nin/ ‘admit’ Huli /lang’ga m / ‘ant’ 2.2.1.2.2 Alvyolar 2.2.1.2.2.1 /n/: voys alvyolar neysal Unahan /’ n ayon/ ‘village’ Gitna /ʔi’ n a/ ‘mother’ Huli /’nati n / ‘our’ 2.2.1.2.3 Velar 2.2.1.2.3.1 /ŋ/: voys velar neysal Unahan /’ ŋ ipin/ ‘teeth’ Gitna /’ha ŋ in/ ‘wind’ Huli /haŋ’ga ŋ / ‘until’
/’ʔa s o/ ‘dog’ Huli /’gata s / ‘milk’ 2.2.1.4.2 Glottal 2.2.1.4.2.1 /h/: voysles glottal frikativ Unahan /’ h aŋin/ ‘wind’ Gitna /ʔuna’ h an/ ‘front’ 2.2.1.4.3 Alvyopalatal Ang tunog na /ʃ/ sa Filipino ay makikita lamang sa unahan na posisyon ng salita. 2.2.1.4.3.1 /ʃ/: voysles alvyopalatal frikativ Unahan / ʃ am/ ‘nine’ 2.2.1.5 Afrikeyt May dalawang afrikeyt ang Filipino na /tʃ/ at /ʤ/ at makikita lamang ang mga ito sa unahan na bahagi ng salita. 2.2.1.5.1 Alvyopalatal 2.2.1.5.1.1 /ʤ/: voys alvyopalatal afrikeyt Unahan / ʤ o’sa/ ‘goddess’ / ʤ ip / ‘jeepney’
2.2.1.5.1.2 /tʃ/: voysles alvyopalatal afrikeyt Unahan /tʃ ine’las/ ‘slipper' 2.2.1.6 Lateral Approximant 2.2.1.6.1 Alvyolar 2.2.1.6.1.1 /l/: voys alvyolar lateral Unahan / l a’baʔ/ ‘wash clothes’ Gitna /ʔa l a’mat/ ‘legend’ Huli /ka’sa l / ‘wedding’ 2.2.1.7 Mga Glayd 2.2.1.7.1 Baylebyal 2.2.1.7.1.1 /w/: voys baylebyal glayd Unahan / w a’laʔ/ ‘none’ Gitna /na w a’sak/ ‘destroyed’ Huli /’ʔila w / ‘light’ 2.2.1.7.2 Alvyopalatal 2.2.1.7.2.1 /j/: voys alvyopalatal glayd Unahan /j a’bag/ ‘footstep’
